خلاصه گزارش عملکرد ده سال اخیر

ذخایر ژنتیکی به همراه آب و خاک به عنوان ثروت ملی و منابع پایه ای سه گانه بخش کشاورزی محسوب می گردند. میزان و پایداری تولیدات کشاورزی در گرو حفاظت و بهره برداری پایدار از این سه منبع ارزشمند می باشد.

کشور جمهوری اسلامی ایران یکی از غنی ترین کشورهای دنیا از نظر ذخایرژنتیکی به شمار می رود. حفاظت وصیانت از این ذخایر ژنتیکی و ظرفیت سازی در بهره برداری بهینه از آنها درامنیت غذائی،  حفظ منابع طبیعی و شکوفائی اقتصاد ملی و تولید از اهمیت زیادی برخورداراست. با روند رو به رشد و توسعه شهرها و سکونت گاه های بشری و همچنین لزوم حفظ نمونه های گیاهی اهلی و وحشی و نقش مضاعف تغذیه سالم و ایمن آحاد مردم، حفظ و نگهدای از نمونه های بومی زراعی و به ویژه مهمترین غله بشری یعنی گندم، با اهمیت تر می شود. در کشورما ایران، بانک ژن گیاهی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه تهران با حدود یک قرن سابقه، قدیمی ترین و اولین مرکز نگهداری گندم و حبوبات کشور به شمار می رود. نسبت این مرکز به دانشگاه تهران، در مقایسه با سایر مراکز سطح دانشگاه تهران، مانند موقعیت و ارزش تخت جمشید نسبت به سایر بناهای کشور است، این مرکز قدیمی ترین و کهن ترین مرکز تحقیقاتی در دانشگاه تهران و چه بسا در سطح کشور است.

  در این بانک اطلاعاتی، ژنوتیپ های بومی گندم و ارقام حبوبات  به منظور تجدید قوه نامیه هر ساله، در مزرعه کشت و کار می شوند و پس از بررسی لازم نظیر چک کردن خلوص، انجام برخی یاداشت برداری های رایج و مخلوط کشی و خالص سازی در سطح مزرعه، مجددا برداشت و پس از طی فرایند بوجاری و خالص سازی نهایی و ثبت هویت اصلی و مقایسه با پلانش های مربوطه به سردخانه عودت می شوند.طی سال های  1393 تا کنون، کلیه ارقام موجود در بانک، یکبار در مزرعه تجدید کشت شده اند و کلیه‌ی نمونه های بذور گندم بومی در سه فرم بسته های 300 گرمی، 50 گرمی و فرم خوشه در سردخانه نگهداری می شوند. حبوبات نیز در بسته های نیم کیلویی و بیشتر در محیط سردخانه بسته بندی و نگهداری می شوند. تاکنون بیش از 4000 نمونه از ارقام حبوبات شامل عدس، نخود (نخود سیاه، نخد ویژه ی لپه و معمولی)، ماش و انواع لوبیا چیتی ، چشم بلبلی، لوبیا قرمز و سفید، جمع آوری و تجدید کشت شده و ذخیره سازی شده اند.

  در بانک ژن گیاهی بررسی های صورت گرفته بر روی ژنوتیپ ها بر پایه 4 عنوان زیر بوده است : بررسی های به نژادی شامل بررسی و معرفی اراقام مقاوم به خشکی و سایر تنش های محیط زنده و غیرزنده، به زراعی شامل بررسی میزان تاثیر پذیری ارقام از نهاده های زراعی مزرعه و ...، بررسی های آفات و بیماریها، بررسی های کیفی نظیر خاصیت نانوایی گندم.مهمترین نقش بانک ژن تامین مواد اصلاحی لازم برای محققین کشور و مبادله ژرم پلاسم های مورد نیاز مراکز تحقیقاتی و پژوهشگران است. قدیمی ترین پلانش (نمونه خوشه های گندم) موجود در بانک ژن با شماره 5226 از سری گندم های ساری بُغدا مربوط به شهرستان اهر، به سال 1307 نشان می دهد که تحقیقات غلات در ایران عملا از سال 1300 و کمی قبل از آن با اقدامات احمد حسین خان عدل و مصطفی زاهدی و پس از ان توسط منصور عطایی و تیم کاری ایشان  در زمینه جمع آوری توده های بومی گندم از نقاط مختلف کشور و مطالعه آنها در مدرسه فلاحت کرج آغاز شد. از سال 1315 با حضور مهندس منصور عطایی برنامه های اصلاح بذر غلات بر پایه ی صحیح تری استوار شد و مطالعات بر روی  لینه های خالص گندم و جو در مدرسه عالی فلاحت منتج به پیدایش و معرفی ارقام گندم عطایی و شاه پسند در سال 1321 شمسی گردید. بیش و کم با تلاش های دوستان و همکاران خدوم و زحمتکش قبلی طی سال های اخیر پس از پیروزی انقلاب در حفظ این ثروت خدادادی کوشیدند تا اینکه در سال 1393 شمسی تیم جدیدی تحت مدیریت دکتر عبدالهادی حسین زاده استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات، بعنوان رئیس بانک ژن گیاهی و دکتر محمد دشتکی بعنوان مدیر اجرایی بانک ژن گیاهی، مامور ساماندهی به  امور شدند، اعضای این تیم که شامل: آقایان مهندس امین حامد ناصرچیان، هادی مشهدی، مهندس یوسف ساسانی و سعید ناظری است با برنامه ای از قبل طراحی شده اقدام به کشت کلیه ارقام موجود در بخش غلات طی سال های 1393 تا 1399 نمودند و کلیه ارقام موجود را بازیابی و تجدید کشت کردند. بیش از 6000 ژنوتیپ گندم های بومی ایرانی ارسالی از موسسه بین المللی تحقیقات گندم و ذرت (CIMMYT) طی سال های 1399 تا 1403 در مزرعه جهت تجدید قوه‌ی نامیه، کشت شدند. علاوه بر این بیش از 500 رقم جو و گندم تجاری از نقاط مختلف کشور و بعضًا خارج از کشور جمع آوری و برای اولین بار به مجموعه‌ی بانک ژن اضافه گردیدند. از گذشته حدود 50 رقم تجاری گندم و جو در مجموعه وجود داشت.  در بخش های دیگر نظر گلخانه نیز اقدامات مهمی نظیر حذف کولرهای سنتی و احداث سامانه ی جدید خنک کننده انجام شده است. مسئولیت این بخش بر عهده‌ی آقای سید جواد محمدی رونق هست. در بخش حبوبات نیز آقایان دکتر محمد دشتکی و دکتر عبدالرحمن رسول نیا (و قبل از ایشان آقای مهندس کمال قدردان) عهده دار کلیه ی امور هستند. در این بخش نیز هرساله عملیات احیاء انواع حبوبات با برنامه ریزی قبلی و هماهنگ شده انجام می شود.

اقدامات و کارهای انجام شده طی ده سال اخیر:

 در سال 1393 با تغییراتی که در ترکیب نیروی انسانی و مدیریت مرکز ایجاد گردید، اقدامات برنامه ریزی شده ای صورت گرفت که اهم آنها عبارت است از: 

بررسی کلیه پاکت های موجود در سردخانه ها و فهرست بندی کلیه ی پاکت های گندم و حبوبات طرح ریزی یک برنامه ی 5 ساله برای کشت کلیه ی نمونه های موجود و الحاق کلیه ی نمونه های تکراری.