گزارش برگزاری دومین نشست علمی بررسی چشم انداز هیدروپلیتیک ایران

دومین نشست علمی چشم انداز هیدروپلیتیک ایران به همت انجمن ژئوپلیتیک ایران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و مجمع انجمن های اسلامی دانشجویان آلمان روز شنبه ۲ بهمن ۱۴۰۰ به صورت برخط برگزار شد. 

سخنرانان این نشست، آقای دکتر سهراب عسگری عضو هیئت علمی جغرافیای سیاسی دانشگاه پیام نور و آقایان دکتر محمدرضا شهبازبگیان و دکتر مصطفی قادری حاجت اعضای هیئت علمی جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس بودند. 

در ابتدا دکتر سهراب عسگری سخنرانی خود را باموضوع چالش آبی کشور در فراگردی از هیدروپلیتیک به ژئوپلیتیک آغاز کرد که دو محور اصلی بحث ایشان، بیلان آبی کشور و مصرف کنندگان و عوامل موثر بر فراگردی آب از هیدروپلیتیک به ژئوپلیتیک بود. وی در ادامه به معرفی حوضه های اصلی و فرعی آب کشور پرداختند؛ ایشان با اشاره به این که بارندگی ایران یک چهارم بارندگی های جهان است افزودند؛ متاسفانه ایران در حال گذر از وضعیت خشک به بیابانی شدن بوده و حتی با وجود بارش برف در سالیان متمادی، خشکی ایجاد شده قابل جبران نخواهد بود. همچنین در ادامه بیان شد که علیرغم آب زیادی که در کشاورزی مصرف می شود، تنها ۰/۹ کیلوگرم محصول به ازای یک متر مکعب آب مصرفی، تولید می شود. همچنین به تعداد چاه های ممنوعه اشاره شد، از جمله آن که در سال گذشته ۴۰۸ حلقه چاه غیرمجاز حفر شده است. این استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه پیام نور در ادامه اظهار داشت که باید به دخیل بودن عوامل طبیعی و انسانی در تغییر هیدروپلیتیک به ژئوپلیتیک توجه داشت؛ عوامل طبیعی مثل خشکسالی و عوامل انسانی مثل افزایش جمعیت و عدم فرهنگ سازی و اصرار بر توسعه کشاورزی اصلی ترین دلیل کاهش آب قابل دسترس بوده است.
  
در دومین سخنرانی از این نشست، دکتر شهباز بگیان در سخنرانی با عنوان نقش آمایش سرزمین در تقویت دیپلماسی آب کشور به ارائه مباحثی در این زمینه پرداخت. او در ابتدا به شرح تفاوت بین مدیریت آب و هیدروپلیتیک اشاره کرد و در ادامه افزود که می توان بخش های مصرف مختلف اقتصادی و اجتماعی-سیاسی را با بخش منابع آب پیوند داد. وی همچنین اظهار داشت که نمی‌توان به قوانین آب های بین مرزی نیز به دلایلی چون عدم قطعیت در ضمانت و اجرا اتکا نمود. در ادامه ی این سخنرانی مفهوم آب قابل مذاکره تشریح شده و به توضیح این مفهوم در مورد آب های مرزی با افغانستان پرداخته شد. رئیس انجمن هیدروپلیتیک ایران اظهار داشت بخشی از آبی که باید وارد ایران بشود و بعد به گود زره -که مقصدی شور و غیر قابل استفاده است- برود در همان ابتدا از طریق مرز افغانستان از کشور خارج و در محل نامبرده کاملاً بی استفاده از دسترس ایران خارج می شود. بحث دیگری که ایشان به آن پرداخت، مذاکره بر سر آب از جمله میزان آسیب پذیری کشور های پایین دست نسبت به آب های ورودی آن بود. به طوری که هر کشور پایین‌دستی آسیب پذیری خود را نسبت به آب ورودی کاهش دهد، در مذاکرات هم دست بازتری خواهد داشت. ایشان در ادامه به مدلی پرداختند که این آسیب پذیری را تا سال ۲۰۵۰ کاهش می‌دهد. در نهایت به شرح مدلی که به پدیده شیرین کردن آب پرداخته بود هم اشاره شد و نتیجه به این صورت بیان شد که گزینه سیاستی تاب آوری، کم هزینه ترین گزینه سیاستی بوده است و گزینه سیاستی تلفیقی بهترین گزینه سیاسی به لحاظ پایداری خواهد بود.

در سومین بخش از این نشست دکتر مصطفی قادری حاجت به ارائه مباحثی تحت عنوان اقتصاد سیاسی هیدروپلیتیک در مقیاس ملی پرداخت. در ابتدا او شرح مفهوم علاقه مکانی و ایجاد رقابت مکانی در نتیجه آن را بیان کرد. وی در ادامه بر این نکته اظهار داشت که اقتصاد سیاسی بحثی است که در بررسی هیدروپلیتیک به ادراک ها نیاز پیدا خواهد کرد. نکته ی قابل توجه آنکه، در ایران عموماً مناطق مرکزی فلات که قاعدتاً مناطق خشک بوده اند در تمامی گفتمان های بعد از انقلاب، بهره بیشتری برده اند که بی ربط به مهر مکانی نمی باشد. همچنین در ادامه به صنایع آب تاسیس شده در استان‌های خشک پرداخته شد و بیان شد که نتیجه نگاهی که آمایشی نباشد، باعث انتقال نادرست از سایر حوزه ها است. در ارائه راهکارها، به این اشاره شد که گروه های دانشگاهی می‌توانند وارد عمل شده و بخش زیادی از کار فقط به دولت واگذار نشود. 

این نشست علمی پس از گذشت دو ساعت با پرسش و پاسخ میان شرکت کنندگان و سخنرانان نشست به پایان رسید.