بانک ژن گیاهی
تاریخچه بانک ژن گیاهی گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
بانک ژن گروه زراعت و اصلاح نباتات یکی از بانک های ژن قدیمی موجود در کشور میباشد. قدیمی ترین سوابق فعالیتی با عنوان زراعت و اصلاح بذر مربوط به مرحوم احمد حسین خان عدل در زمینه جمع آوری انواع گندم های بومی ایران از اقصی نقاط کشور در دهه اول 1300 هجری شمسی و حتی کمی قبل از آن می باشد.
تاریخچه کلکسیون حبوبات و غلات گروه زراعت و اصلاح و نباتات با تاریخچه مدرسه فلاحت (1296 شمسی) تقریبا همگام است، مرحوم احمد حسین خان عدل (متولد 1277 و فوت 1341 ش) شش سال پس از بازگشت به ایران، و کمی بعد از آغاز تدریس درس گیاه شناسی در سال 1308 عهده دار مسئولیت مزارع نمونه مدرسه عالی فلاحت و ریاست مدرسه و اداره امور فلاحتی در اداره کل فلاحت گردید. وی در این سال ها اقدام به جمع آوری ارقام و واریته های بومی گندم در سراسر کشور کرد. در آن سال ها مدرسه دارای سه نوع مزرعه شامل مزارع امتحانی (جنوب دانشکده- گروه مهندسی ماشین ها - و باغ فردوس فعلی)، مزارع نمونه و مزارع اصلاح نباتات بوده است که همگی آنها در محوطه فعلی دانشکدگان قرار داشته است. جمع آوری ارقام بومی گندم از سالهای 1302 به بعد آغاز شده و تا سال های بعد از آن(1307) ادامه یافته است. تعداد قابل توجهی از پلانش های موجود در بانک ژن مربوط به سال های 1307 تا 1341 موید این مطلب است. البته تعدادی پلانش بازسازی شده و یا جدید، مربوط به سال های دهه 1370 شمسی است. با ورود مهندس منصور عطائی و از سال 1315 به همت منصورعطایی (متولد 1283 و فوت 1363ش) کار بخش غلات سرعت بیشتری گرفته و ادامه یافته است. منصور عطائی از سال 1315 به عنوان دستیار زاهدی در مدرسه فلاحت برای تدریس دروس زراعتی مشغول می شود.
متاسفانه طی سال های 1320 تا 1350 بخش عمده کارها زیر نظر مستشاران خارجی و به ویژه آمریکایی‌ها انجام می شده و منابع ژنتیکی کشور عزیز ایران به خارج ارسال می شده است! در کنار برخی پلانش ها عبارت " به خارج ارسال شود" وجود دارد! همچنین کلیه‌ی بسته های گندم بومی که از موسسه بین المللی سیمیت (CIMMYT) طی سال 1390 برای ما ارسال شده است، دارای شماره‌ی وزارت کشاورزی آمریکا هستند که نشان از طبقه بندی بذور ایرانی در آمریکای جهانخوار است!
مهندس عطایی و همکاران طی 32 (از سال 1315 تا 1347سال موفق به جمع آوری بیش از ده هزار نمونه گندم در کشور شد و اولین رقم اصلاحی خود بنام شاه پسند را در سال 1321 شمسی معرفی نمود.
در سال 1343 شمسی و در نتیجه قراردادی که بین دانشکده کشاورزی کرج و هیأت عمران بین المللی آمریکا با همکاری وزارت کشاورزی ایران منعقد گردید، طرح اصلاح و توسعه کشت حبوبات مصوب و منجر به جمعآوری انواع حبوبات شامل انواع نخود سیاه و سفید، لوبیا معمولی، لوبیا چشم بلبلی، ماش، عدس و ماشک گل خوشهای و غنی شدن بانک ژن و البته ارسال ارقام به آمریکا گردید. (مجله گزارش سالانه طرح حبوبات، 1347).جمع آوری توده های گندم و حبوب بومی در سطح کشور در سال های 1300 تا 1345 انجام شده است. لطفا به بخش گزارش اقدامات انجام شده طی سال های اخیر در همین سایت مراجعه شود.
تعداد گونه های گیاهی ذخیره شده در بانک ژن عبارتند از:
غلات:
- حدود ده هزار ژنوتیپ گندم ایرانی و 200 گندم تجاری و 150 رقم جو تجاری که اخیرا به مجموعه اضافه شده است. طی سال های اخیر گندم های بومی علاوه بر نمونه بذر، به شکل خوشه نیز نگهداری می شوند.
حبوبات:
- حدود 1000 ژنوتیپ نخود سیاه و سفید
- حدود 1500 ژنوتیپ لوبیا معمولی
- حدود 200 ژنوتیپ لوبیا چشم بلبلی
- حدود 1300 ژنوتیپ ماش
- حدود 700 ژنوتیپ عدس
- حدود 100 ژنوتیپ ماشک گل خوشه ای
- حدود 100 ژنوتیپ گلرنگ
- حدود 140 ژنوتیپ یونجه.
(تهیه و تنظیم مطالب: مهندس یوسف ساسانی/ مهرماه 1403 شمسی)